Pisaliśmy już o tym, jak projektować aplikacje dla dzieci, zatem dziś podejmiemy się omówienia innego problemu.
Postaramy się odpowiedzieć na pytania - Jak przeprowadzić badania UX z nieletnimi? Jak przeprowadzić badania użyteczności z dziećmi?
Od razu zauważmy, anonsując główny problem tego artykułu, że kategoria nieletnich, dzieci (jako grupy docelowej) jest co najmniej niejednoznaczna.
Jest na tyle pojemna, że obejmuje osoby, które w sensie lingwistycznym przynależą do tej samej kategorii (np, dzieci).
Jednak w sensie rozwoju emocjonalnego, poznawczego, motorycznego, społecznego sześciolatka i dwunastolatka dzieli ogromna przepaść.
Sześciolatek, dwunastolatek, siedemnastolatek jest osobą o zdecydowanie różnych potrzebach, celach, możliwościach (manualnych, poznawczych), kompetencjach, sposobach komunikacji, zachowaniach.
Różnice między nieletnimi w tak różnym wieku oraz stadiach rozwoju są dość oczywiste i nie trzeba odwoływać się do wyszukanych teorii rozwoju człowieka, by je dostrzec oraz uznać za znaczące.
Przy czym, badacze UX powinni być tych różnic świadomi na głębszym poziomie. Muszą czynić je kluczową zmienną w toku projektowania badania użyteczności produktu cyfrowego.
Wiek oraz wiążące się z nim możliwości, ograniczenia, potrzeby nie tylko wpływają, determinują sposób myślenia projektowego. ale także mają wpływ na to dobór metod badawczych oraz przebieg badania UX.
W jaki sposób należy przeprowadzać badania UX z dziećmi, badania użyteczności z dziećmi? Jak rekrutować nieletnich do badań?
Jakie wyzwania stawiają przed badaczami UX badania z osobami nieletnimi? Czy w ogóle warto badać nieletnich oraz jakie problemy natury etycznej wiążą się z tego rodzaju badaniami?
Czym różni się testowanie użyteczności z dziećmi, nieletnimi od testowania użyteczności z osobami dorosłymi, pełnoletnimi?
Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z odpowiedziami na powyższe pytania w naszym artykule!
Badania użyteczności z dziećmi
Zacznijmy od bardzo ogólnej, ale jednocześnie uniwersalnej uwagi.
Badania użyteczności z nieletnimi rodzą szereg wyzwań i problemów, w gronie których najbardziej istotnymi są problemy natury:
- metodologicznej
- etycznej
- prawnej
- organizacyjno-logistycznej
- komunikacyjno-językowej.
W pierwszej kolejności trzeba pamiętać, że sposób badania, metoda badawcze powinny być dostosowane do wieku oraz możliwości dzieci.
O czym nie można zapomnieć to fakt, że testy użyteczności z dziećmi w dużym stopniu wymagają ponadstandardowej zgody rodziców lub opiekunów prawnych oraz ich obecności w trakcie badania.
Badania UX z dziećmi wymagają respektowania o wiele bardziej rygorystycznych norm postępowania. Badając reakcje dzieci (np. spontaniczne komentarze) na produkty cyfrowe należy wykazać się o wiele większą wrażliwością, empatią, otwartością, elastycznością, zrozumieniem.
Ponadto, nie można pominąć kwestii wpływu badania (krótko- i długoterminowego) na dobrostan (psychiczny, emocjonalny) osób nieletnich.
Badania użyteczności muszą być pod tym kątem szczególnie gruntownie przemyślane i powinny gwarantować maksymalne bezpieczeństwo oraz komfort dzieciom oraz ich rodzicom i opiekunom.
Dlatego warto mieć w pamięci rekomendacje przedstawione w artykule pt. “Testing by Minors: Risk Prevention for UX Pros” - a jest to swoista lista kontrolna, której świadoma powinna być każda agencja interaktywna, agencja UX.
Elizabeth Brown, jego autorka, apeluje do badaczy UX, by:
- zawsze przedstawiali rodzicom, opiekunom prawnym osób nieletnich pełne i jasne informacje na temat procedury, celów, sposobów wykorzystania wyników badania
- upewnili się, że przebieg, cel, sposób wykonania badania jest dla rodziców i opiekunów zrozumiały, a ich zgodna w pełni świadoma
- badania w sensie metodologicznym, etycznym spełniały wszelkie standardy bezpieczeństwa oraz etyki badań.
Badanie dzieci, produktów cyfrowych im dedykowanych wymaga odpowiedniego zaplanowania czasu badania, przygotowania miejsca badania oraz dużej sprawności organizacyjnej. Ważny jest także specyficzny sposób formułowania pytania.
Język, jakiego używamy przed, w trakcie i po badaniu (pytania) powinien być dostosowany do ich możliwości kognitywnych oraz kompetencji językowych.
Owszem, badania UX z dziećmi są wymagające, stanowią duże wyzwanie.
Ale są jednocześnie tyleż pożyteczne, co konieczne, jeśli oczywiście rozwój aplikacji, jej konkurencyjność jest traktowana przez właścicieli biznesu w sposób strategiczny.
W badaniach UX z dziećmi trzeba mieć także świadomość kwestii o charakterze ogólnym oraz szczegółowym.
W sensie ogólnym, jako kategoria, dzieci charakteryzują się - w szczególności w porównaniu do osób dorosłych, dojrzałych - o wiele większą:
- szczerością
- bezpośredniością
- spontanicznością
- oryginalnością reakcji
- wnikliwością.
Jednocześnie są o wiele bardziej:
- zdekoncentrowane
- chłonne nowości
- oczekujące atrakcyjnych, emocjonujących bodźców (np. w formie pytania)
- niezdolne do wykonywania długich zadań, w szczególności, jeśli nie wiążą się one z emocjami, nie posiadają charakteru ludycznego (pozwalającego im się bawić)
- nieprzewidywalne, zmienne.
Dzieci (im są młodsze, tym cechy poniższe ulegają natężeniu) o wiele łatwiej, szybciej stają się:
- sfrustrowane
- znudzone
- przebodźcowane
- niezainteresowane, niezaangażowane.
W sensie szczegółowym wyżej wymienione cechy, charakterystyki będą dochodzić do głosu (jednostkowo oraz jako specyficzna konstelacja cech) w zależności od:
- wieku dziecka
- fazy rozwojowej (o najbardziej wpływowej teorii rozwoju dzieci Jeana Piageta pisaliśmy w artykule linkowanym we wstępie niniejszego tekstu)
- specyfiki rozwoju osobniczego (ontogenezy).
Radzenie sobie z tymi wyzwaniami jest oczywiście kwestią posiadanej, wiedzy, kompetencji, predyspozycji, doświadczenia.
Bardziej szczegółowe, problemowe wytyczne dotyczące przeprowadzania badań użyteczności z udziałem dzieci znajdziemy w artykule pt. “MRS Guidelines for Research with Children and Young People”.
Przed badaniami z nieletnimi warto także zapoznać się Kodeksem Postępowania (MRS Code of Conduct), który został opublikowany na stronie brytyjskiego The Market Research Society - organizacji dbającej między innymi o ustanawianie najlepszych standardów prowadzenia badań.
Normy, które badacze powinni spełniać w toku badań z dziećmi określone w Kodeksie na pewno sprzyjają nie tylko badanym, ale także badaczom, którzy dzięki nim są w stanie uzyskać wyniki badań, cechujące się dużą wiarygodnością, rzetelnością oraz użytecznością.
Specyfika testowania użyteczności z dziećmi
Dzieci są specyficzną kategorią respondentów, która dodatkowo jest mocno wewnętrznie zróżnicowana.
Dwa, trzy, cztery lata dystansu wiekowego w przypadku dorosłych nie odgrywa dużego znaczenia.
Są to niemal tacy sami użytkownicy produktów cyfrowych, traktujący serwisy internetowe w podobny sposób, podchodzący do zadania podobnie.
Zupełnie jednak inaczej sytuacja wygląda, gdy o wykonanie analogicznego zadania poprosimy, szcześcio- oraz trzynastoletnie dziecko.
W przypadku dzieci już kilkuletnie różnice rodzą znaczące implikacje badawcze, metodologiczne. I koniec końców projektowe.
Stąd też standardowe podejścia metodologiczne są nieadekwatne, niewskazane, a czasami po prostu szkodliwe lub ryzykowne.
Użytkownicy dorośli i nieletni to użytkownicy mogący wykonać różne zadania w serwisie www oraz przejawiający zupełnie różne zachowania.
Badanie użyteczności z dziećmi rządzi się swoimi prawami, związanymi z możliwościami oraz ograniczeniami dzieci, bezpieczeństwem, wiarygodnością uzyskanych wyników, ich reprezentatywnością oraz użytecznością w sensie projektowym, badawczym, biznesowym.
Jedną z kluczowych kwestii, która wynika z etapów rozwojowych dzieci, jest odpowiednia segmentacja badanych, która powinna wynikać z obiektywnych, naukowych przesłanek.
Dobrym drogowskazem są klasyczne teorie rozwoju dzieci, młodzieży sformułowane przez Jean`a Piageta oraz Erika Eriksona.
Warto pamiętać, że dzieci, jak wynika z różnorodnych koncepcji rozwoju biologicznego, intelektualnego, motorycznego, społecznego, emocjonalnego, a nawet moralnego, na różnych etapach życia posiadają różny zakres możliwości.
Chodzi przede wszystkim o uwzględnienie w badaniu UX możliwości:
- intelektualnych
- manualnych (co jest niezwykle istotne w kontekście np. badania użyteczności aplikacji mobilnych).
Jak zauważa Alita Joyce w artykule pt. “Usability Testing with Minors: 16 Tips”, który został opublikowany na blogu Nielsen Norman Group, projektując dla dzieci, badając dzieci należy przede wszystkim pamiętać właśnie o kwestiach poznawczych oraz motorycznych małego klienta.
Wraz z wiekiem, zmieniającym się środowiskiem społecznym, doświadczeniami małego klienta rośnie złożoność możliwości, zainteresowań dzieci, stąd też badania powinny być projektowane, przeprowadzane w zgodzie z tymi uwarunkowaniami.
Ponadto należy także zadbać o:
- podmiotowość dziecka - dysproporcja między dorosłym badaczem a dzieckiem powinna być maskowana
- atrakcyjne wyjaśnienie dzieciom celu badania - powinno być dostosowane do możliwości poznawczych i potrzeb emocjonalnych dzieci w danym wieku
- odpowiedni przebieg badania, w którym komfort dziecka, naturalność sytuacji powinny być celem pierwszoplanowym
- sposób komunikacji, który powinien dzieci jednocześnie ośmielać, ale nie powinien im sugerować niczego - rodzice, opiekunowie, badacze nie powinni dzieciom pomagać w odpowiedziach
- dostosowanie narzędzi wykorzystywanych w badaniu do etapu rozwojowego (przykładowo ikonograficzna skala ocen w postaci emotikonów będzie idealna dla dzieci w wieku poniżej 10 lat i stanowczo zbyt infantylna dla dzieci starszych)
- odpowiednią porę dnia - godzina rozpoczęcia badania, jego długość powinny być dostosowane do rytmu dobowego osób nieletnich
- odpowiedni moment - badania użyteczności nie powinny kolidować z rytmem zajęć szkolnych, nie powinny być przeprowadzane w czasie cechującym się wyższym poziomem stresu (np. przed końcem roku szkolnego)
- odpowiednią długość badania - co do zasady, im młodsze jest dziecko, tym czas badania powinien być krótszy.
Przydatnym uproszczeniem, które może być pomocne do segmentowania nastoletnich respondentów, jest podział ze względu na etap w procesie edukacji.
Dzieci w wieku przedszkolnym, wczesnoszkolnym oraz w szkołach średnich cechują się odmiennymi charakterystykami. To zupełnie różni badani, wskazanie ich wspólnych cech jest naprawdę trudne. Przeznaczone dla nich produkty cyfrowe także różnią się znacząco.
Przykładowo dzieci w wieku:
- przedszkolnym - nie są w stanie wykonać zadań sformalizowanych i wymagają bardziej otwartego, spontanicznego podejścia, w którym obserwacja naturalnych interakcji jest istotniejsza od obserwacji działań wymuszonych instrukcjami badacza
- wczesnoszkolnym - powinny być proszone o wykonanie zadań prostych, zsekwencjonowanych, opartych na zrozumiałych i pojedynczych instrukcjach
- gimnazjalnym i uczące się w szkołach średnich - chętnie wykonują bardziej skomplikowane zadania. Ich poziom prostoty, złożoności powinien być wyważony. Nie mogą być ani zbyt proste, ani zbyt skomplikowane.
Przy czym, trzeba pamiętać, że w ramach tych ogólnych grup istnieją duże różnice.
Znacznie lepszym rozwiązaniem - o czym za chwilę będziemy pisać - jest bardziej precyzyjny podział według kryterium wieku i ustanowionych według niego przedziałów wiekowych, pozwalających na zdefiniowanie konkretnych grup respondentów.
Przygotowując plan badania UX z nieletnimi trzeba wykazać się przede wszystkim:
- elastycznością
- wyobraźnią
- kreatywnością
- empatią
- wyrozumiałością.
Trzeba pamiętać, że reakcje (przede wszystkim werbalne) stają się istotniejsze, bardziej użyteczne pod kątem wniosków badawczych, bardziej intencjonalne wraz z rosnącym wiekiem użytkowników, małych klientów.
Im dziecko jest młodsze, tym bardziej należy zwracać uwagę na jego reakcje pozawerbalne.
W szczególności badacz UX powinien zwracać uwagę na:
- reakcje mimiczne
- reakcje całego ciała - przyjmowane pozyce, aktywność (np. wiercenie się)
- reakcje wokalne (np. piski, westchnienia).
Dobre praktyki w badaniach użyteczności z nieletnimi
W badaniach użyteczności z dziećmi szczególnie istotne są kwestie prawne, etyczne oraz organizacyjno-logistyczne.
Badanie (np. testy nieletnich użytkowników internetu) mysi być przeprowadzone ze szczególnym uwzględnieniem tych kwestii.
Odnosi się to zarówno do pytań, jak również czasu, miejsca, sposobu przeprowadzenia badania użytkowników.
Fortunność badania w dużej mierze zależy od tego w jaki sposób zespół badawczy UX zadba o rekrutację, wygodę, bezpieczeństwo oraz komfort dzieci, rodziców, opiekunów.
Sesje powinny być strukturowane i wyraźnie podzielone na czas:
- konieczny na przygotowanie małego respondenta do właściwej części badania (np. obejmujące jakieś zadanie, testy, sformułowanie pierwszych pytań)
- zabawy - interakcji z produktem cyfrowym
- odpoczynku - przerwy, w czasie której zaspokajane są inne potrzeby dziecka (np. fizjologiczne, emocjonalne - kontakt z rodzicem lub opiekunem)
- gier, czynności urozmaicających przebieg sesji.
Bardzo użytecznych wytycznych dostarcza w tym zakresie artykuł pt. “Usability Testing with Kids and Teens”, w którym wylistowane zostały najważniejsze porady w kwestii prowadzenia badań z nieletnimi.
Bardzo ważne jest, by:
- używać języka dostosowanego do wieku, przy czym w stosunku do młodszych dzieci nie należy używać języka infantylizującego badacza i badanego, tylko maksymalnie uproszczonego
- segmentować respondentów za pomocą ilościowego kryterium wieku (np. przedział od 6 do 9 lat), nie za pomocą jakościowego kryterium wieku (np. nastolatkowie)
- rezerwować dłuższy czas badania w przypadku młodszych dzieci, których reakcje (także emocjonalne) są o wiele bardziej nieprzewidywalne
- rekrutować większą ilość badanych - w przypadku dzieci istnieje większe ryzyko i prawdopodobieństwo, że badany wraz z rodzicem, opiekunem nie będą mogli pojawić się w miejscu badania w danym dniu, o określonej godzinie
- dostosować skalę ocen do możliwości poznawczych dziecka - ważne jest także ich zróżnicowanie.
Przeprowadzając badania użyteczności z dziećmi trzeba także pamiętać, że badanie będzie się odbywać w obecności rodziców, opiekunów.
Rodzice, opiekunowie są ważnym elementem, który należy uwzględnić jako zmienną organizacyjną oraz czynnik wpływający na wiarygodność, rzetelność, zgodność metodologiczną badania.
Pisząc o uwarunkowaniach rekrutacji (związanych z przeprowadzeniem badania) osób nieletnich do badań User Experience (badających np. stronę internetową adresowaną do dzieci) nie można zapomnieć o bardzo trafnych uwagach sformułowanych przez Alitę Joyce w cytowanym powyżej artykule.
Autorka przede wszystkim doradza:
- pamiętać o regule, że co najmniej jeden respondent na dziewięciu nie pojawia się na badaniu - w przypadku badania nieletnich problem się dodatkowo potęguje, bowiem przyczyną absencji może być sytuacja losowa dotycząca zarówno dziecka, jak i rodzica, opiekuna
- pamiętać o zarezerwowaniu większego przedziału czasu na całą sesję badawczą, jak również każde badanie z osobna
- pamiętać o precyzyjnym grupowaniu respondentów
- pamiętać o odpowiednio atrakcyjnych zachętach - gratyfikacjach pieniężnych, benefitach niegotówkowych, prezentach - oferowanych zarówno dzieciom, jak i dorosłym
- nie zapominać o empatii, wrażliwości, cierpliwości, elastyczności, otwartości, jaką muszą cechować się moderatorzy badań użyteczności z dziećmi
- pamiętać o dostosowaniu laboratorium do potrzeb emocjonalnych dziecka - przestrzeń powinna być przyjazna, gwarantować, wzmacniać poczucie bezpieczeństwa, cechować się estetyką preferowaną przez dzieci
- pamiętać o planowaniu, logistyce, zapewnieniu płynności badania - w sensie praktycznym oznacza to konieczność zaangażowania większego, bardziej liczebnego zespołu badawczego, który będzie w stanie usprawnić przebieg sesji badawczej
- pamiętać o zasadzie symplifikacji procesów - zarówno w sensie organizacyjnym, jak również w sensie merytorycznym, odnoszącym się do przebiegu badania
- pamiętać o aspekcie ludycznym badania - powinno być ono interesujące, angażujące, wypełnione aktywnością nakierowaną na dobrą zabawę, swobodną eksplorację serwisu www.
Jak przeprowadzić badania użyteczności z nieletnimi. Podsumowanie
- Nieletni, młodsze dzieci to kategoria niejednoznaczna oraz wewnętrzne bardzo mocno zróżnicowana pod względem potrzeb, możliwości, ograniczeń, doświadczeń.
- Niewielka różnica wieku powoduje, że dzieci znacząco się od siebie różnią w wymiarze rozwoju emocjonalnego, poznawczego, motorycznego, społecznego. Mają w tych wymiarach bardzo różne doświadczenie.
- Pięciolatek i dwunastolatek to osoby, które więcej dzieli niż łączy pod każdym względem.
- Wiek jest zmienną, która silnie determinuje dobór metod badawczych oraz przebieg badania UX.
- Badania użyteczności z nieletnimi rodzą szereg wyzwań i problemów.
- Do najważniejszych problemów należą problemy metodologiczne, etyczne, prawne, organizacyjno-logistyczne, komunikacyjno-językowe.
- Badając reakcje dzieci na produkty cyfrowe (np. jak przebiega interakcja dziecka ze stroną internetową) należy wykazać się o wiele większą wrażliwością, empatią, otwartością, elastycznością, zrozumieniem.
- Badanie dzieci wymaga odpowiedniego zaplanowania czasu badania, przygotowania miejsca badania oraz dużej sprawności organizacyjnej.
- Język (także materiały), jakiego badacze używają w czasie badania użyteczności powinien być dostosowany do możliwości kognitywnych oraz kompetencji językowych badanych.
- Badanie użyteczności z dziećmi rządzi się swoimi prawami, związanymi z możliwościami oraz ograniczeniami dzieci, bezpieczeństwem, wiarygodnością uzyskanych wyników, ich reprezentatywnością oraz użytecznością w sensie projektowym, badawczym, biznesowym.
- Doświadczenie badacza, jego komptenecje oraz predyspozycje pełnią bardzo ważną rolę.
- Sesje badawcze, testy użyteczności z dziećmi powinny być strukturowane i wyraźnie podzielone na czas zabawy, odpoczynku oraz czynności urozmaicające przebieg badania w laboratorium.
